Quảng Ninh: Đền Xã Tắc - Nơi trấn yên bờ cõi, khẳng định chủ quyền lãnh thổ quốc gia

Đền Xã Tắc, trước kia còn có tên gọi là Đàn miếu Xã Tắc Đại vương, Đền thờ thần Xã Tắc. Thần chủ của đền Xã Tắc là thần Xã (thần Đất) và thần Tắc (thần Ngũ cốc). Xã có nghĩa là "mẹ đất", vị thần lớn nhất trong năm thổ thần. Tắc là "cốc", là loài đứng đầu trong "ngũ cốc". Đất sinh ra muôn loài, ngũ cốc nuôi sống vạn vật nên trong ý thức con người từ nguyên thủy, những vị thần này có quyền lực vô biên và luôn che chở cho đời sống con người. Đền còn phối thờ Cao Sơn Đại Vương, Hưng Nhượng Đại Vương Trần Quốc Tảng, các vị long thần thổ địa bản thôn và các dòng họ đã có công khai khẩn nên vùng đất này.

Tương truyền, đền Xã Tắc xưa được xây dựng ở sát bờ tây sông Thác Mang (sông Ka Long). Trải qua thời gian, bờ sông bị sạt lở, người dân trong vùng đã di chuyển Đền vào địa điểm như ngày nay.

Đền Xã Tắc được xây dựng theo hướng Nam trên một khu đất có diện tích khoảng 20.000m². Trong đó công trình đền chính có diện tích 308m² được xây dựng theo kiểu chữ "Công" bằng gỗ lim, tường xây gạch, mái lợp ngói vảy với hai tầng tám mái cùng nhiều họa tiết hoa văn chạm trổ tinh xảo với các chủ đề: tùng, cúc, trúc, mai. Từ năm 2009-2019, Đền được trùng tu, tôn tạo nhiều hạng mục; hiện nay, tại đền Xã Tắc còn lưu giữ được 2 tấm bia đá cổ ghi lại sự kiện trùng tu đền năm 1879 và bài vị đá ghi danh các vị thần được thờ tại đền. Từ đó đến nay, đền Xã Tắc được người dân trong vùng thường xuyên lui tới cúng bái như một địa điểm tín ngưỡng linh thiêng. Dần dần, ngôi đền không chỉ mang ý nghĩa là một cơ sở thờ tự, một nơi thể hiện văn hóa, tín ngưỡng của người Việt mà nó còn chứa đựng một ý nghĩa to lớn hơn. Lễ tế Xã Tắc đã vượt ra khỏi phạm vi thờ thần của một làng, hay một khu vực và trở thành ngôi đền thờ của thần non sông, đất nước đúng như ý nghĩa của cụm từ "Sơn hà, Xã Tắc".

Nghi lễ đã bị mai một từ khoảng cuối thế kỷ thứ XIII, ngày 17/3/2018 (Tức 01/2 âm lịch), lễ tế đền Xã Tắc đã được phục hồi. Năm 2020, Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch đã xếp hạng cấp Quốc gia cho Đền Xã Tắc. Giờ đây đền Xã Tắc trở thành điểm du lịch văn hóa tâm linh không thể thiếu trong hành trình của du khách mỗi lần có dịp đến thăm Thành phố Móng Cái.