Các loại cây họ bầu bí có hoa đơn tính, gồm hoa đực và hoa cái trên cùng cây. Nếu trồng với diện tích đủ lớn có thể nhờ côn trùng, gió thụ phấn giúp. Còn đối với các gia đình ở đô thị chỉ trồng được 1 - 2 cây với diện tích nhỏ thì khả năng cây tự thụ phấn theo cách tự nhiên là rất thấp. Khi đó, cây sẽ ra rất nhiều hoa nhưng không đậu trái. Do đó, thụ phấn bổ sung là biện pháp giúp cho việc trồng với diện tích nhỏ đảm bảo đậu trái và cũng có thể áp dụng khi canh tác với diện tích lớn để nâng cao năng suất. Trước tiên, cần phân biệt hoa đực và hoa cái.
Hoa đực thường mọc ở nách nhánh, ngắn hơn và không có bầu nhỏ phía dưới giống hoa cái. Nên chọn hoa đực to, đẹp, không sâu bệnh, nhị đực có bao phấn to màu vàng sáng. Lấy hoa đực ở cây này để thụ phấn cho hoa cái cây kia để phát huy được ưu thế lai. Như vậy trái sẽ to, đẹp hơn thụ phấn cho hoa cùng gốc.
Hoa cái thường mọc từ nách lá. Mỗi nách thông thường có 1 hoa cái tùy theo giống. Hoa cái có một bầu nhỏ, nếu được thụ phấn, bầu này sẽ phát triển thành trái. Chọn những hoa cái hoàn chỉnh, nhụy hoa có đầy đủ đài hoa, núm nhuỵ, cánh hoa. Hoa không bị sâu, bệnh hại ở những vị trí định cho đậu trái để thụ phấn.
Dùng tay hoặc kéo cắt lấy hoa đực có đoạn cuống dài 5cm. Cắt hoặc lặt hết cánh hoa cho khỏi vướng đầu nhị có bao phấn. Chấm nhẹ đầu nhị của hoa đực vào núm nhụy của hoa cái sao cho hạt phấn màu vàng mịn từ hoa đực bám vào núm nhụy hoa cái là đạt yêu cầu.
Có thể dùng cọ loại nhỏ lấy phấn từ hoa đực rồi quét lên núm nhụy hoa cái.
Bà con cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Để đạt tỷ lệ đậu trái cao, trước và sau khi thụ phấn nhân tạo cho bầu - bí - dưa, cần cung cấp đầy đủ nước tưới và cân đối các loại phân bón cho cây.
- Đối với hoa đực cần kiểm tra xem phấn đã chín chưa bằng cách lấy ngón tay chạm vào nhị, nếu thấy có bột màu vàng dính trên tay có nghĩa là phấn hoa đực đã sẵn sàng để thụ phấn.
- Đối với hoa cái cần đưa đầu ngón tay vào đầu nhụy, nếu thấy dính có nghĩa là việc thụ phấn đã sẵn sàng. Nếu đầu nhụy còn khô tức là chưa sẵn sàng, việc thụ phấn lúc này sẽ kém hiệu quả.
- Thông thường hoa mướp, hoa bí nở rộ vào khoảng 7 - 8 giờ sáng, đối với bầu lại nở vào chiều tối. Do đó, nếu thụ phấn cho mướp, bí nên thực hiện lúc 8 giờ sáng, đối với bầu là 5 giờ chiều. Đây là những thời điểm thụ phấn bổ sung tốt nhất.