Lúa cạn và lúa nước trời là khác nhau về chế độ nước tưới. Lúa cạn vẫn có thể có hệ thống tưới tiêu chủ động do con người tạo ra. Còn lúa nước trời thì không và phụ thuộc hoàn toàn vào nước mưa.

Cây lúa nhìn chung rất cần nước. Do đặc trưng về địa hình mà nhiều khu vực việc trồng lúa không thể chủ động về tưới tiêu. Toàn bộ lượng nước cung cấp cho cây lúa hoàn toàn phụ thuộc vào nước mưa. Đây chính là khái niệm lúa nước trời. Nếu năm nào mưa thuận gió hòa, cây lúa sẽ cho năng suất cao. Nhưng gặp những năm khô hạn thì năng suất sẽ giảm đáng kể, thậm chí không cho thu hoạch. Việc trồng lúa nước trời rất bấp bênh.

Là một dạng trung gian giữa lúa nước và lúa cạn. Khi có đủ nước, chúng sinh trưởng và phát triển bình thường. Nếu thiếu nước, chúng cũng có khả năng sinh trưởng và phát triển tốt nhưng có thể có giới hạn nào đó và thường cho năng suất thấp hơn giống lúa cạn.

Theo các nghiên cứu khoa học cho thấy, lúa cạn có nguồn gốc từ lúa nước. Trong quá trồng trọt, một số cá thể lúa nước vì lí do nào đó lại sinh trưởng và phát triển trong điều kiện không bị ngập nước. Qua nhiều thế hệ, những cây lúa nước này trở nên thích nghi với điều kiện trên cạn. Chúng được con người trồng chủ yếu tại các vùng núi cao, không chủ động được nguồn nước tưới tiêu. Bà con đồng bào dân tộc gọi chúng là lúa nương, lúa rãy.

Trước hết, cây lúa này rất cần nước và có đủ khả năng để sinh trưởng, phát triển bình thường trong điều kiện sống bị ngập nước. Nếu thiếu nước, có thể cây lúa này sẽ không cho năng suất tối ưu, thậm chí chết đi. Như vậy, hiểu đơn giản là cây lúa này sống ở trong điều kiện ngập nước nên được gọi là lúa nước.

Có nhiều loại. Ví dụ như lúa nước sâu, lúa nước nông, lúa nổi, lúa cạn, lúa tẻ, lúa nếp. Nhưng về mặt sinh thái, để đơn giản người ta thành lúa nước và lúa cạn.